Frankfurter Rundschau 23 maart 2016 (Bron: Die Lüge vom ökologischen Holzofen)
door Verena Kern
De aanschaf van houtgestookte verwarmingsinstallaties wordt gestimuleerd, maar ze produceren meer roet dan het verkeer. Om minder schadelijke stoffen te produceren, zouden alle houtkachels over een filter moeten beschikken.
Een houtkachel wordt meestal geassocieerd met warmte, gezelligheid en welbevinden. Maar wanneer Axel Friedrich aan een houtkachel denkt wekt dat vooral woede bij hem op. “Het is een schandaal!”, zegt de scheikundige en voormalig afdelingsleider bij het Duitse Umweltbundesamt: “De overheid ziet houtkachels als een zinvolle bijdrage aan de klimaatverandering en de staatsbank KfW stelt ruimhartige subsidies ter beschikking.”
Maar de verbranding van hout in privé-kachels en -ketels is allesbehalve gunstig voor milieu en klimaat, volgens Friedrich. Zeker niet zoals het op het moment in de praktijk toegaat. Friedrich heeft metingen gedaan. Hij ontstak een houtkachel en controleerde anderhalf uur lang de schadelijke uitstoot. Resultaat: de vervuiling kwam overeen met die van een druk bereden straat. En dat terwijl de betreffende houtkachel een nieuw model was, dat eigenlijk aan de strenge grenswaarden moest beantwoorden die sinds januari 2015 in Duitsland gelden.
Onderzoekers van het Danish Building Research Institute stelden soortgelijke verontrustende waarden vast bij het meten van de schadelijke rookgassen uit traditionele Deense houtkachels. Zij maten de concentratie van fijnstof in een woonkamer voordat zij de houtkachel aanmaakten: die lag rond de 1700 deeltjes per cm3. Na drie uur houtstoken lag de deeltjesconcentratie per cm3 op 30.000, bij Axel Friedrichs metingen zelfs op 40.000. “Dat staat gelijk met spitsuur op de snelweg, maar dan in je eigen huiskamer”.
En niet alléén in je huiskamer. “Ook in de buurt werden hoge concentraties van schadelijke stoffen gemeten”, zegt Kaare Press-Kristensen van het Danish Ecological Council, die bij het onderzoek betrokken was. “Je hoeft niet eens zelf een houtkachel te hebben, om toch aan verhoogde gezondheidsrisico’s bloot te staan. Het is al genoeg, als je buren een houtkachel hebben.”
“Dat niet het verkeer, maar houtkachels en open haarden de grootste fijnstofbronnen zijn, is een goed bewaard geheim”, zegt Press-Kristensen. “De mensen denken helaas nog steeds, dat houtstoken duurzaam is.”
Ondertussen stoten zelfs nieuwe ’emissie-arme’ houtkachels en -ketels meer fijnstof uit dan vrachtwagens, volgens metingen van het Danish Ecological Council.
Warmtepompen en stadsverwarming vertonen veel betere cijfers, maar ook ketels op olie of gas. Er moet veel meer gebeuren, aldus de milieukundige, om de gevaren van houtstook voor gezondheid en klimaat over het voetlicht te krijgen.
De EEA (European Environment Agency) becijferende kort geleden het aantal vroegtijdige sterfgevallen door verhoogde blootstelling aan fijnstof op 430.000 per jaar. De WHO gaat voor Europa zelfs uit van 600.000 gevallen. Wereldwijd sterven volgens de jongste bevindingen van de WHO zelfs rond de 8 miljoen mensen voortijdig aan de gevolgen van luchtverontreiniging, passief roken meegerekend.
In Duitsland staan naar schatting 11 tot 13 miljoen houtgestookte installaties. Het Umweltbundesamt spreekt zelfs over 15 miljoen. In heel Europa zijn dat er 70 miljoen. De DUH (Deutsche Umwelthilfe) geeft aan dat zij voor 56% van de Europese roetemissies verantwoordelijk zijn, terwijl de bijdrage van het wegverkeer 22% is. Europese houtkachels zorgen voor 25% van de Europese fijnstofuitstoot en overtreffen daarmee het verkeer (rond 15%).
Naarmate in de verkeerssector door strengere emissie-eisen de uitstoot van schadelijke stoffen daalt, zal het aandeel van houtkachels in de totale roetemissies nog verder stijgen. Voor 2025 becijfert het IIASA (International Institute for Applied Systems Analysis) de bijdrage van roet door huishoudens op 60 procent.
Fijnstof is niet alleen schadelijk voor de menselijke gezondheid. Roetdeeltjes, die onderdeel zijn van fijnstof, gelden als bijna net zo schadelijk voor het klimaat als CO2. Roetdeeltjes ontstaan bijvoorbeeld bij de onvolledige verbranding van diesel, maar ook in energiecentrales en bij branden. Roetdeeltjes, ofwel Black Carbon, zetten zich af op gletsjers, wat ertoe leidt dat het ijs meer zonnestralen absorbeert en dat bevordert op zijn beurt het smelten van het ijs.
Ook op de plantengroei heeft luchtverontreiniging een nadelig effect. Hout wordt een hernieuwbare grondstof genoemd, maar dit ecologische voordeel wordt door de uitstoot bij verbranding in houtkachels tenietgedaan.
Sinds 1 januari 2015 moeten houtkachels, afhankelijk van hun ouderdom, voldoen aan de aangescherpte emissiewaarden van de Duitse overheid. Geleidelijk moeten oudere installaties ingeruild worden. Voor nieuwere gelden overgangsregelingen. Axel Friedrich heeft echter van het Industrieverband Haus-, Heiz- und Küchentechnik (HKI) vernomen dat de inruil niet naar wens verloopt.
Dat is niet het enige probleem: om minder schadelijke rookgassen te produceren zouden houtkachels – wat momenteel niet het geval is – over filters moeten beschikken, en bovendien over ventilatoren, die de luchttoevoer permanent regelen. Daardoor zouden de emissies zo’n 90% kunnen dalen, schat Friedrich. Maar dergelijke technische oplossingen zijn duur, dus als het niet dwingend wordt voorgeschreven wordt het ook niet aangeschaft.
Ook de meting van de schadelijke houtrook brengt problemen met zich mee: tot nog toe richtten de metingen zich – anders dan bij verkeer of bouwmaterieel – op de massa van de deeltjes en niet op hun aantal. Ultrafijnstof legt op die manier letterlijk niet veel gewicht in de schaal. Toch is ultrafijnstof bij uitstek bedreigend voor de gezondheid. Het kan direct in de bloedbaan komen en het risico op een herseninfarct verhogen. “Per 1000 extra deeltjes wordt het risico op een herseninfarct met 7% verhoogd”, zo rekent Friedrich voor.
De meetinstrumenten die schoorsteenvegers gebruiken zijn bovendien weinig exact. Ze staan een afwijking van ongeveer 50% toe. “Dus dat kan je vergeten”, is het commentaar van de milieukundige. En zelfs wanneer de metingen uitwijzen dat een houtkachel niet binnen de grenswaarden blijft, heeft het vaak geen consequenties omdat er volgens Friedrich niet voldoende controle is.
Friedrich en de Duitse Umwelthilfe willen voor houtkachels met een hoge efficiëntie het keurmerk “Blauwe Engel” invoeren. Maar alleen als er een definitie is van wat een goed toestel is, kunnen er ook betere regels komen. Wanneer dit niet opgelost kan worden, ziet Axel Friedrich maar één uitweg: “Verbieden, die houtkachels.”